Sorular ve Cevaplar

• Üriner sistem nedir ve nasıl çalışır ? Çocuklarda böbrek yapısında ve fonksiyonlarında farklılıklar var mıdır ?

  İdrar yolları (üriner sistem) böbrekler ve toplayıcı sistemden oluşur. Toplayıcı sistemin bölümleri;  böbrek pelvisi, idrar kanalları (üreterler), idrar torbası (mesane) ve üretra adı verilen boşaltıcı kanaldır. Böbrekler;  vücudumuzdaki  fazla su ve atık maddeleri temizleyerek idrar olarak atılmasını sağlayan organlardır.  Toplayıcı sistem; idrarın vücut dışına atılması için taşınıp depolanması ve boşaltılması işlevini üstlenir. Üreter adı verilen kanallar idrarı mesaneye ulaştırır. Mesane kas tabakalarından oluşmuş bir kesedir. Mesane kaslarının bir kısmı yeterli miktarda idrarın depolanmasını, bir kısmı da kasılarak idrarın tam olarak boşaltılmasını sağlar. Mesanede depolanan idrar normal koşullarda  böbreğe geri dönmez  ve üretra adı verilen bir başka kanal ile vücudun dışına atılır. Bebeklerde mesane kaslarının bilinçli kontrolü yoktur, yaş büyüdükçe mesane kaslarının bilinçli kontrolü gelişir ve çocukta tuvalet eğitimi tamamlanır. 

   

  İnsan vücudunun sağlıklı yaşamını sürdürebilmesi için  böbreklerin üstlendiği rol çok önemlidir. Böbrekler, bir su filtresi gibi çalışarak kanımızı fazla su ve zararlı atık maddelerden temizler, bunların idrarla atılmasını sağlar. Ayrıca kemiklerimiz ve kan hücrelerimizi sağlıklı tutan hormonlar salgılar, kan basıncımızı kontrol altında tutarlar.

  Çocukların böbreği de doğal olarak aynı işlevleri yapmakla yükümlüdür. Ancak çocuk böbreğinin erişkinlerden farkı anne karnında başlayan ve doğumdan sonra da kısmen devam eden gelişimini tamamlama, olgunlaşma  sürecidir. Bir yenidoğanın böbrek fonksiyonları daha büyük bir çocuktan farklıdır, aynı şekilde erişkinden de... Bu nedenle bu olgunlaşma döneminde her bebeğin böbrek hastalıkları açısından korunması, kullanılan ilaçların çok dikkatle seçilmesi ve gıdalardaki tuz oranına daha fazla dikkat edilmesi gerekir. 

• Kimler böbrek hastalığı için risk altındadır? Böbrek hastası çocukların oranı nedir?

   

  Böbrek hastalığı her yaşta görülebilir, ancak deneyimlerimiz gösteriyor ki, bebekleri ve çocukları etkilediğinde, anne babalar için hem çok daha büyük bir üzüntü, hem de çok büyük bir tedirginlik başlamaktadır.

  Çünkü aileler öncelikle kafalarındaki şu  sorulara yanıt bulmaya çalışırlar; 

  ·      Neden benim çocuğum?

  ·      Böbrek hastalığının tedavisi var mı?

  ·      Tam iyileşir mi?

  ·      Çocuğuma ne olacak?

  ·      Benim hatam nedir?

   

  Bunlar gibi birçok  soru ile anne babalar büyük bir karmaşa yaşarken, biz hekimler açısından da  hem hastalığa doğru yaklaşımda bulunmak, hem de ailelerin kafasında dile getirilen ya da getirilmeyen bu sorulara yanıt vermek bir zorunluluktur.

  Yani çocuklarda neden ve hangi tipte böbrek hastalıklarının görüldüğünü anlamak ve önlenebilir nedenler için çaba sarfetmek, önlenmesi mümkün olmayan durumlar için doğru ve modern yaklaşımı bulmak gereklidir.

  Böbrek hastalıkları, özellikle doğumsal defektler erkek çocuklarda kızlara göre yaklaşık iki kat daha sık görülür...

  Ülkemizde çok kesin istatistiksel veriler ne yazık ki yoktur. Son yıllarda çocuk Nefrolojisi Derneği ve Türk Nefroloji Derneğinin büyük gayretleri ile ülkemize ait veriler de toplanmaktadir.  

  ABD de her yıl 1200000 çocuk idrar yolu infeksiyonu tanısı alıyor ve bunların hemen hemen üçte birinde “reflu” dediğimiz idrarın mesaneden böbreklere  doğru geriye kaçışı saptanıyor.

  İdrara kan ya da protein kaçışı ile seyreden  “nefrit” grubu hastalıklar her yıl yaklaşık 300 000 çocukta ortaya çıkmaktadir.  Başka bir oran da, her yıl 20 000 bebeğin  böbrek anomalisi ile doğduğudur.,,

  her yil, 4500 çocuk ve gençte çeşitli böbrek hastalıklarına bağlı olarak diyaliz gerekmekte ve ABD de her yıl 2000 süt çocuğunun yaşamı böbrek ve üriner sistem ilişkili nedenlerle sonlanmaktadir. 

  Durum ülkemizde de çok farklı değildir...Geçen yıl nefroloji merkezlerimizde 3000 hasta yatırılarak izlenmiş, 8000 hasta nefroloji polikliniklerinde görülmüştür.

  Görüldüğü gibi aslında çocuklarda da oldukça sık karşılaşılan bir hastalık grubundan sözediyoruz. 

   

  Türkiyede çocukların böbrek hastası olmasında diğer toplumlara göre bazı hastalıklar dışında çok anlamlı bir fark olmadığını biliyoruz. Ancak örneğin hemolitik üremik sendrom, AIDS e bağlı gelişen nefrit gibi batı toplumlarında çok sık görülen bazı hastalıkları biz çok nadir görüyoruz, aynı şekilde aşağıda sözünü edeceğim bazı hastalıklar da bizim toplumumuzda daha sık goruluyor.

  Ülkemizde kırsal kesimde enfeksiyon hastalıkları daha sık görülüyor. Böbrek ve idrar yolu ilişkili enfeksiyonların sıklığı da bu bölgelerde daha fazladir.

  Hekime doğru zamanda ulaşamama,  doğru tedavi ve tetkiklerin uygulanmasındaki gecikmeler nedeniyle aslında önlenebilecek iken hastalarımızda kalıcı böbrek hasarı, kronik böbrek yetersizliği  gelişiyor. 

  Son yıllarda sıklığı biraz azalmakla birlikte ülkemizde çocuk yaş grubunda kronik böbrek yetersizliğinin birinci sıradaki nedeni  iyi tedavi edilmemiş, iyi izlenmemiş idrar yolu infeksiyonları, “reflu” dediğimiz idrarın mesaneden böbreklere  doğru geriye kaçışı ve bu durumun  böbrekte yarattığı kalıcı hasar olan  “reflu nefropatisi” dediğimiz böbrek hastalığıdır. 

  Şehirleşme ile kapalı toplumda yaşama sonucu gelişen bazı böbrek hastalıkları örneğin Akut glomerulonefrit ( beta mikrobu ilşkili nefritler)  ulkemizde biraz daha fazla görülmektedir. 

  Ülkemizin çok heterojen yapısı ve yaşam şekilleri nedeni ile şehir ve köylerdeki böbrek hastalığı farkı konusunda çok gerçek bir yorum yapmak kolay değildir.  

  Sosyo-ekonomik düzeyin düşük olduğu kesimlerde olanaksızlık ve ihmal, varolan hastalığa doğru teşhis ve tedavi yaklaşımını engelliyor. 

  Akraba evliliklerinin yaygın olduğu bölgelerimizde kalıtsal böbrek hastalıklarını çok daha sık görüyoruz.. 

  Ailevi Akdeniz Ateşi ülkemizde sık görülen ve erken teşhis edilip uygun tedavi başlanmadığında amiloidoz isimli böbrek hasarına  yol açabilen bir hastalık.

  Ülkemizin de yeraldığı akdeniz kuşağına  özgü bir hastalık olması nedeniyle birçok batı ülkesinden farklı bir durum oluşturmakta. Çocuk yaşlarda tanısının konması ve doğru tedavi uygulanması hasta için çok önemlidir. 

• Çocukta böbrek hastalığı düşündürecek bulgular neler olabilir? Hangi durumlarda hekime başvurmak gerekir?

   

  İdrar yolu ve böbrek hastalıklarının bulgu ve belirtileri;

  ¨    sebebi açıklanamayan ateş

  ¨    gözlerde ayaklarda şişlik (ödem)

  ¨    idrar miktarında azalma

  ¨    idrar yapma sırasında yanma ya da ağrı

  ¨    sık idrar yapma

  ¨    idrar kontrolü kazanması gereken 4-5 yaşından sonra kontrolsuz idrar kaçırmalarinin olması

  -    en az 6 ay boyunca kuru kalmış bir çocukta gece altını ıslatmanın yeniden başlaması

  ¨    idrar renginde değişiklik, kırmızı kanlı idrar

  ¨    yüksek kan basıncı (yuksek tansiyon)

  ¨    kanama, döküntü, kusma

  ¨    tekrarlayan karın ağrısı

  ¨    iştahsızlık

  ¨    solukluk

  ¨    büyüme geriliği, tartı almada duraklama

  ¨    kemiklerde eğrilme, ağrı, sebebi bilinmeyen kemik kırıkları

   

  Bu ve benzer birçok bulgu böbrek hastalığının belirtisi olabilir. Bunlardan bir ya da birkaçını çocuğunda farkeden her anne-baba önce kendi çocuk hekimine,  daha sonra da gerekirse bir çocuk nefroloğuna başvurmalıdır.

   

  NASIL TEŞHİS EDİLİR?

  Eğer doktorunuz bir böbrek hastalığından kuşkulandı ise, idrar analizi, kan testi ve radyolojik tetkikler isteyecektir. 

  Basit bir idrar tahlili ile birçok böbrek hastalığı için hızlı bir yaklaşımda bulunabilir. 

  Böbreğin fonksiyonunu değerlendirmek için kan testleri yapılacaktır.

  Büyümenin değerlendirilmesi ve kan basıncının ölçülmesi ile önemli bulgular yakalanabilir.

   

• Çocuklarda görülen böbrek hastalıklarının nedeni ve erişkinden farkı nedir? Önlenebilen böbrek hastalıkları var mıdır ?

   

  Böbrekleri etkileyen birçok hastalık söz konusudur, ancak bu hastalıkların tipi  erişkin ve çocuk yaş grubunda belirgin değişiklikler gösterir.

  Bazı böbrek hastalıkları ise çocukluk döneminde başlar, bu dönemde bulgu vermeyebilir ve erişkin döneme dallarını uzatır.

  Bir çok böbrek hastalığı çocuk doğduğunda zaten vardır.. Bu durum erişkinlerden çocukların en büyük farkını oluşturur.

  Böbrek  ve idrar yollarının çok kompleks bir sistem olması nedeniyle ortaya çıkacak bir hastalık  vücudun bir çok sistemini etkileyebilir.

  Bundan dolayı böbrek hastalığı olan bir çocukta tedaviye çocuk hekimi, pediatrik nefrolog, ürolog, hemşire, diyetisyen, radyolog ve genetikçiler gibi bir çok hekim katılır. 

   

  Çocuk yaş grubunda böbrekler ve toplayıcı kanalların doğumsal bozuklukları (anomalileri)  ya da tıkanıklık sonucu gelişen hastalıklar sık görülür. 

  Günümüzde gebelik döneminde ultrasonografinin çok yaygın kullanılması sonucu  artık anne karnında fetus böbreğinde genişleme ya da böbreğe ait diğer sorunlar saptanmakta, doğum sonrası erken dönemde tedavi uygulanarak birçok bebek ileride gelişecek sorunlardan erken teşhis ile kurtulmaktadır.

  Bu durum bizler içinde çok önemli bir kolaylıktır. Yani artık anne karnında hastalarımızı biliyor ve daha bebek doğmadan planımızı  yapabiliyoruz.

  Hatta gelişen teknoloji ve bilimsel yöntemler ile  gereğinde anne karnında bile bebeklerin idrar yollarına müdahale etme olanağı bulunmaktadır.

  İdrar yolu infeksiyonu bebek ve çocuklarda en sık karşılaştığımız hastalık gruplarından biridir. İyi bir tedavi ve doğru bir izlem ile artık ‘’reflu nefropatisi’’ ve buna bağlı gelişen kronik böbrek yetmezliği oranı ülkemizde de azalmıştır.

  Bu grup hastalıklar önlenebilir böbrek hastalıklarıdır. 

  Böbreğin küçük fonksiyonel yapılarında ve damarlarındaki etkilenme sonucu gelişen ve önceden herhangi bir önlem alınması, öngörülebilmesi çok da mümkün olmayan nefrit ya da nefrotik sendrom adı altında topladığımız hastalıklar da çocuklarda oldukça sık karşılaştığımız durumlardır.

  Bilinmelidir ki, çocuklarda bu grup böbrek hastalıkları ebeveynlerin yaptığı ya da yapmadığı herhangi bir şeyin sonucu değildir!

  Bazı vakalarda nefrit kalıtsal olabilir, ya da bir enfeksiyonun sonucudur, ancak sıklıkla nedenleri çoğu zaman bilinemez..

• Çocuklarda böbrek hastalığı konusundaki son gelişmeler nelerdir?

  Çocuklarda böbrek hastalığı konusundaki son gelişmeler ;

  ¨    Anne karnında teşhis edilme ve tedavi oranında artış

  ¨    diyaliz ve transplantasyon konusundaki gelişmeler

  ¨    genetik bilimindeki gelişmeler ile birçok böbrek hastalığının nedeninin anlaşılmaya başlanması, pre-natal tanı olanağı

  ¨    genetik testler ile bazı  böbrek hastalıklarına eğilimin önceden  belirleyebilme  çalışmaları,

  ¨    çok güçlü ve yan etkisi az olan ilaçların kullanımı ile hastalıkların daha iyi kontrol altında tutulabilmesi,

  ¨    bazı yeni ilaçların kullanımı ile böbrek hastalığındaki ilerlemenin durdurulabilmesi olarak ozetlenebilir. 

   

  Kanımca ülkemizde çocuk nefrolojisi konusundaki  en önemli gelişme ise önlenebilir hastalıkların oranında gördüğümüz azalmadır.

  Yaygın seminer programları ile böbrek hastalıkları ve erken teşhisin önemi konusunda ülkemizde sağlanan bilinçlenme sonucu  reflu nefropatisi ve idrar yolu infeksiyonları, ürolojik hastalıklara bağlı böbrek yetersizliğinin giderek azaldığını görmek mutluluk vericidir.